این مقاله را برای این راه انداختم چون همیشه برای خودم سوال بود که این دو کلمه ( جمهوری و اسلامی ) چگونه در ترکیب جمهوری اسلامی کنار هم قرار گرفته است؟
چون وقتی دقیق شویم می بینیم که کلمه جمهوری ماهیتی کاملا متفاوت با کلمه اسلامی دارد و اینکه این دو را اگر کنار هم قرار دهیم چه اتفاقی می افتد. در این مقاله می خواهم این موضوع را بیشتر بررسی کنیم.
در ابتدا برای اینکه وارد بحث اصلی شویم خود این دو کلمه را از نظر لغوی و اصطلاحی بررسی می کنیم تا ماهیت این دو کلمه معلوم شود.
کلمه جمهوری از نظر لغوی
جمهوری . [ ج ُ ] (ص نسبی ، اِ) طرز حکومتی که رئیس آن (رئیس جمهور) از جانب مردم کشور برای مدتی محدود انتخاب میشود. جمهوریت در عربی به این معنی مستعمل است و جمهوری بمعنی طرفدار حکومت مذکور و جمهوریخواه است . (فرهنگ فارسی معین ). امروز در عربی جمهور بضم اول و سوم بمعنی حکومتی که زمام آن بدست نمایندگان ملت و رئیس آن رئیس جمهور خوانده شود و جمهوری به معنی طرفدار حکومت مزبور استعمال شود. (حاشیه ٔ برهان چ معین از دزی ).1
کلمه جمهوری از نظر اصطلاحی
در تعریف کلی، جمهوری شیوهٔ حکومتی است که بر پایهٔ مردم‌سالاری (دموکراسی) یا غیر دموکراسی، مردم آن، حق حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی خودشان را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق زمامدارانی که با رضایت و رأی مستقیم یا غیرمستقیم آنان به گونه‌ای که توارث در آن دخالتی نداشته باشد تعیین و آنان نیز اقتدارات معین قانونی خود را در یک مدت محدود و تحت نظارت آنان اعمال می‌نماینددرجمهوریت، به‌طور معمول بالاترین شخص در کشور رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر (یا گاهی هردوی آنان) می‌باشند.2
کلمه اسلام از نظر لغوی
اسلام در لغت به معنای «انقیاد» و «گردن‌نهادن» به حکم است. کاربرد دینی این لغت، تسلیم در برابر فرمان خداست. در آیه‌هایی از قرآن همچون آیات ۲، ۱۱۲ و ۱۲۸ بقره، اسلام به معنای همین معنا به کار رفته‌است. این واژه از ماده «سلم» است که خود به معنای «تسلیم کامل» «سالم شدن» و «رهایی یافتن از آفات» است. در معجم الوسیط آمده‌است که «إسلام» در لغت به معنای اظهار خشوع و پذیرش دین محمد است. در این خصوص به کسی که دین اسلام را پذیرفته‌است، «مُسلِم» (در فارسی: مسلمان) گفته میشود و «أسلم» به معنای کسی است که در دین خود خالص باشد.3
کلمه اسلام از نظر اصطلاحی
اسلام یکی از ادیان توحیدی و همچون مسیحیت و یهود، دینی نبوی است. بنابر تعریف قرآن از اسلام، اسلام تعلیم مشترک تمام پیامبران بوده‌است و هر پیامبر دین جدایی را تبلیغ نمی‌کند؛ بلکه همگی یک دین مشترک به نام اسلام را تبلیغ می‌کردند. بنابر این تعریف، اسلام دین مشترک توحیدی است که با عبارت «دین الله» مورد اراده خدا قرار گرفته‌است که والاترین نمونه از این، دینی است که محمد به تبلیغ آن مبعوث شده‌است. با وجود آنکه محمد در اسلام به عنوان خاتم پیامبران شناخته میشود، اسلام نیز خاتم ادیان خواهد بود این شریعت هرگز نسخ نخواهد شد.4
بررسی ماهیت کلمات جمهوری و اسلامی در ترکیب جمهوری اسلامی
در تعریف های بالا با ماهیت دو کلمه جمهوری و اسلام بیشتر آشنا شدید و حتی بدون هیچ گونه استدلال و بحثی هم به این دو کلمه نگاه کنیم تفاوت های بسیار زیادی وجود دارد. بعضی از این تفاوت را این جا بیان می کنم:
- جمهوری یک نوع روش حکومت داری است و اسلام یک دین برای شخص و اجتماع.
- جمهوری به ایمان یا اعتقاد نیاز ندارد تا هستی یابد اما اسلام یک دین است و بر پایه اعتقاد و ایمان افراد داخل آن هستی می یابد.
- جمهوری بر پایه مردم سالاری و آزادی های شخصی و اجتماعی در سیاست بنا شده است ولی اسلام (اگر آن را سیاسی بدانیم) بر پایه محدودیت در نگاه و انجام امور بر مبنای یک عقیده مشخص است و نمی تواند به همه حقوق برابر بدهد و نمی تواند دیدگاه متفاوت را قبول کند.
- جمهوری بر ساختار انتخاب رئیس حکومت به انتخاب مردم و بودن شرایط برابر در انتخاب آن استوار است اما اسلام قوانین خودش را دارد و فرد رئیس جامعه باید یک فرد دینی باشد و همچنین در اسلام آن فرد دینی ادعای حکمرانی ندارد بلکه تنها راهنمای مردم در امور دینی است.
و تفاوت ها و تضادهای دیگر ….
با توجه به تفاوت های ماهیتی بالا آیا شکی می ماند که این دو کلمه بسیار از یکدیگر دور اند. چنین کلماتی که از هم دور اند یعنی نمی توانند کنار یکدیگر قرار بگیرند حال اگر از نظر عینی و جهان امکان و واقعیت بخواهند در کنار یکدیگر قرار بگیرند و گفته شود جمهوری اسلامی دیگر مشخص نیست چه شکلی خواهد بود.
با توجه به اینکه اسلام ماهیت تحکمی و انحصاری تر دارد احتمالا اسلام، جمهوری را به کناری می زند و از نظر ظاهر شاید جمهوری در کنار آن باشد و برای من جالب است که کسانی که این دو را کنار هم متصور می شدند می دانسته اند چه کار می کنند.
اگر قرار باشد هر کلمه را به کلمه دیگر چسباند و قصد ساخت ترکیب جدید و یا دنیای جدید از آن داشت که دیگر سنگ روی سنگ بند نمی شد. وقتی کلمه ای در کنار کلمه قرار می گیرد به خصوص از نظر اینکه قرار است در عالم واقع و عینی اجرا گردد نیاز به تئوری و فلسفه و منطق خاصی است تا بررسی شود اصلا این دو کلمه چنین امکانی را فراهم می کند یا خیر.
همان طور که دیدیم این دو کلمه جمهوری و اسلامی حتی با هم تضاد ماهیتی دارند و در چنین وضعی ترکیب جدیدی که ساخته می شود می تواند حالت های این چنین بگیرد که ممکن است که یکی بر دیگری غالب گردد همانطور که در عالم واقع مشاهده گردیده است که در ترکیب جمهوری اسلامی، اسلامی بر جمهوری غالب شده است.
همچنین از نظر ریاست بر چنین اجتماعی یک اسلام حکومتی یک فرد خاصی با سطح دینی در امور اخروی را متوقع می گردد ولی جمهوری یک رهبر موقت و خدمتگزار در امور دنیوی را می خواهد.
با تمام این توضیحات می توان گفت دو کلمه جمهوری و اسلامی تضادهای ماهیتی آشکاری دارند که قرار دادن آن ها و استفاده از ترکیب آنها تقریبا غیرممکن می نماید.
عیسای درخشان/ خرداد 1403
- لغتنامه دهخدا (جمهوری) ↩︎
- ویکی پدیا ( جمهوری ) ↩︎
- ویکی پیدا ( اسلام ) ↩︎
- ویکی پیدا ( اسلام ) ↩︎