در فلسفه کانت، کلیسای تاریخی و کلیسای کلی (Universal Church) به نوعی به رابطه‌ای اشاره دارند که انسان‌ها با دین و دیانت دارند، اما به طور خاص این مفاهیم در ارتباط با معرفت‌شناسی و اخلاق کانت مطرح می‌شوند.
کانت به طور کلی دو بخش مهم در نظریات خود در مورد دین و اخلاق دارد: یکی جنبه‌ى معرفت‌شناسی و دیگری جنبه‌ى عملی یا اخلاقی. در زمینهٔ دین، او به دنبال بررسی رابطهٔ انسان با خدا، دین و اخلاق از منظر عقلانی و عملی است.
کلیسای تاریخی
کلیسای تاریخی به نوعی به دین‌های موجود در تاریخ بشر اشاره دارد. کانت در آثار خود، به ویژه در «دین در حد عقل»، معتقد است که دین‌های تاریخی، مانند مسیحیت، یهودیت و اسلام، نظام‌های اجتماعی و فرهنگی هستند که در بستر تاریخی خاص خود شکل گرفته‌اند. این دین‌ها برای مردم اهمیت دارند و برای جامعهٔ بشری یک نوع نظم و هدایت اخلاقی فراهم می‌کنند. اما کانت تأکید دارد که این دین‌ها باید با عقل و اخلاق انسانی تطابق داشته باشند. در واقع، دین تاریخی باید به گونه‌ای باشد که از دیدگاه عقل، انسان را به اخلاق خوب هدایت کند، نه اینکه وابسته به مراسم و عبادات باشد.
کلیسای کلی (Universal Church)
در مقابل، کلیسای کلی به مفهوم یک دین جهانی یا مجموعه‌ای از اصول مذهبی اشاره دارد که فراسوی تاریخ و فرهنگ‌ها قرار دارند. این دین جهانی باید به اصول عقلانی و اخلاقی برسد که برای تمام انسان‌ها قابل قبول و مناسب باشد. کانت به این نکته اشاره می‌کند که برای رسیدن به چنین دینی، باید به اصول مشترک و عقلانی توجه کرد که همهٔ انسان‌ها بتوانند آن را درک کنند و به آن عمل کنند.
در این راستا، کانت تلاش می‌کند تا مفهومی از دین را مطرح کند که متکی به عقل و آزادی ارادهٔ فردی باشد. او معتقد است که ایمان دینی باید با عقل و اخلاق هم‌خوانی داشته باشد، و در نتیجه هیچ‌گونه تناقضی با مفاهیم اخلاقی عقلانی ندارد.
جمع‌بندی
بنابراین، تفاوت اصلی میان کلیسای تاریخی و کلیسای کلی در این است که کلیسای تاریخی به دین‌هایی اشاره دارد که در تاریخ بشر شکل گرفته‌اند و در بستر خاص فرهنگی و اجتماعی خود معنا دارند، در حالی که کلیسای کلی به یک دین جهانی و اصول دینی عقلانی اشاره دارد که برای تمام بشر قابل درک و پذیرش است و می‌تواند به صورت اخلاقی انسان‌ها را هدایت کند. کانت به دنبال دین عقلانی و اخلاقی است که متکی بر اصول کلی و مشترک باشد، نه تنها بر پایهٔ آیین‌ها و رسوم تاریخی.