آیا ایران یک کشور مدرن است؟ بررسی ابعاد مختلف مدرنیته در ایران
سوال «آیا ایران یک کشور مدرن است؟» به‌ویژه در دهه‌های اخیر، توجهات زیادی را به خود جلب کرده است.
ایران، به عنوان کشوری با تاریخ و فرهنگ غنی، در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دچار تحولات زیادی شده است.
این تحولات، از یک سو به‌ویژه در عرصه علم و تکنولوژی نشان‌دهنده ویژگی‌های مدرن هستند، اما از سوی دیگر، در برخی ابعاد اجتماعی و سیاسی، ایران همچنان با چالش‌هایی مواجه است که ممکن است آن را از وضعیت یک کشور مدرن دور کند.
1. پیشرفت‌های اقتصادی و تکنولوژیک ایران
ایران در دهه‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه‌های مختلف علمی و صنعتی داشته است. از جمله می‌توان به پیشرفت‌های ایران در زمینه فضا، علم پزشکی و مهندسی اشاره کرد.
پروژه‌های فضایی ایران، از جمله ارسال ماهواره‌ها به فضا، نمونه‌ای از این پیشرفت‌ها است که بسیاری از کشورهای منطقه نتواسته‌اند در آن به اندازه ایران موفق باشند (Koch, 2019).
همچنین، ایران در صنعت نفت و گاز، پتروشیمی و خودروسازی توانسته خود را در سطح منطقه مطرح کند، اگرچه این پیشرفت‌ها عمدتاً تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار داشته است (Dyer, 2020).
2. آموزش و علم
ایران در حوزه آموزش عالی و پژوهش‌های علمی پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته است. طبق گزارش‌های منتشر شده، ایران جزو کشورهای پیشرفته در زمینه آموزش علوم مهندسی و پزشکی در سطح جهانی است و دانشجویان ایرانی در بسیاری از رشته‌ها در دانشگاه‌های معتبر جهانی تحصیل می‌کنند (Khosravi, 2018). دانشگاه‌های ایران، به‌ویژه در رشته‌های مهندسی، علوم پایه و پزشکی، به سطح بالایی از کیفیت آموزشی دست یافته‌اند.
3. نظام سیاسی و حکومت
با این حال، در زمینه نظام سیاسی، ایران همچنان کشوری با ساختار حکومتی خاص است که از نظر بسیاری از تحلیل‌گران، تفاوت‌های بسیاری با مدل‌های دموکراتیک غربی دارد. نظام جمهوری اسلامی ایران که بر اساس اصول ولایت فقیه اداره می‌شود، به طور مستقیم تحت تأثیر نظرات دینی و مذهبی قرار دارد و بسیاری از تصمیمات کلیدی در دست مقام رهبری است (Saikal, 2007).
این ویژگی‌ها ممکن است ایران را از کشورهایی که از سیستم‌های دموکراتیک غربی پیروی می‌کنند، متمایز کند. به عنوان مثال، محدودیت‌های سیاسی و آزادی‌های فردی همچنان در ایران وجود دارند که مانع از تحقق مدرنیته به معنای غربی آن می‌شوند (Keddie, 2006).
4. جامعه و فرهنگ
در حوزه اجتماعی و فرهنگی، ایران دچار تغییرات قابل توجهی در چند دهه اخیر شده است. حضور فعال زنان در عرصه‌های مختلف علمی، هنری، ورزشی و اجتماعی نمایانگر بخشی از پیشرفت‌های اجتماعی در ایران است، اما هنوز هم محدودیت‌های اجتماعی و نقض حقوق بشر در برخی زمینه‌ها وجود دارد (Human Rights Watch, 2020).
شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در ایران رشد زیادی داشته و این امر به گسترش آگاهی‌ها و اطلاعات در جامعه ایرانی کمک کرده است. این تحول، به نوعی نشانه‌ای از یک جامعه در حال تغییر به سمت مدرنیته فرهنگی است.
5. حقوق بشر و آزادی‌های فردی
در زمینه حقوق بشر و آزادی‌های فردی، ایران همچنان با چالش‌هایی جدی روبه‌رو است. طبق گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل (2021)، محدودیت‌های زیادی در زمینه آزادی بیان، حقوق اقلیت‌ها و حقوق زنان در ایران وجود دارد. این چالش‌ها به‌ویژه در مقایسه با کشورهای مدرن‌تر که حقوق بشر در آن‌ها به‌طور گسترده‌تری رعایت می‌شود، از نظر بسیاری از تحلیل‌گران نشان‌دهنده فاصله ایران از مدل‌های مدرنیته غربی است.
6. مدرنیته در فرهنگ و هنر
ایران در زمینه هنر، ادبیات و فرهنگ هم همچنان در سطح جهانی مطرح است. نویسندگان و هنرمندان ایرانی در سطح بین‌المللی شناخته‌شده هستند و جشنواره‌های هنری در این کشور به‌طور منظم برگزار می‌شوند. این ویژگی‌ها نشان‌دهنده بخشی از مدرنیته فرهنگی در ایران است که به‌ویژه در هنرهای تجسمی و سینما مشهود است (Nasr, 2012).
نتیجه‌گیری: آیا ایران یک کشور مدرن است؟
ایران در بسیاری از زمینه‌ها، مانند علم و تکنولوژی، آموزش عالی، فرهنگ و هنر، ویژگی‌هایی از یک جامعه مدرن را به نمایش می‌گذارد. اما از سوی دیگر، در برخی ابعاد سیاسی و اجتماعی همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو است که مانع از پیوستن این کشور به دسته‌بندی کشورهای کاملاً مدرن می‌شود. به همین دلیل، می‌توان ایران را به‌عنوان کشوری نیمه‌مدرن در نظر گرفت که ویژگی‌های مدرن را در برخی زمینه‌ها دارد، اما همچنان با چالش‌های خاص خود روبه‌رو است.
منابع:
- Dyer, G. (2020). Iran and the Global Oil Market: The Political Economy of Energy. Oxford University Press.
- Keddie, N. R. (2006). Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press.
- Khosravi, S. (2018). Iranian Society: A Snapshot of Change. Routledge.
- Koch, M. (2019). Iran’s Space Program: Technological Advancements and Challenges. International Journal of Space Studies.
- Nasr, V. (2012). The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future. Norton & Company.
- Saikal, A. (2007). The Rise and Fall of the Islamic Revolution in Iran. Harvard University Press.
- Human Rights Watch. (2020). World Report 2020: Iran. https://www.hrw.org/world-report/2020/country-chapters/iran